Een Introductie tot L. Ron Hubbard
L. Ron Hubbard heeft ooit eens gezegd dat er maar twee maatstaven zijn aan de hand waarvan men kan bepalen of iemand iets van zijn leven heeft gemaakt: heb je gedaan wat je wilde doen? En waren mensen blij dat je geleefd hebt? Het bewijs dat aan de eerste maatstaf is voldaan, wordt gevormd door zijn gehele levenswerk, waaronder de meer dan tienduizend geschriften en drieduizend op band opgenomen lezingen over Dianetics en Scientology. Het bewijs voor de tweede maatstaf vormen de honderden miljoenen mensen wier leven aantoonbaar werd verbeterd, vanwege het feit dat hij geleefd heeft. Generaties studenten kunnen nu uitstekend lezen dankzij de ontdekkingen van L. Ron Hubbard op het gebied van onderwijs; miljoenen anderen hebben zich kunnen losmaken van de verleidingen van drugsgebruik, dankzij de doorbraken die L. Ron Hubbard realiseerde met betrekking tot het rehabiliteren van drugsverslaafden; nog meer mensen zijn in aanraking gekomen met zijn op gezond verstand gebaseerde morele code; en voor nog vele miljoenen anderen is zijn werk de spirituele hoeksteen van hun leven geworden.
Hoewel L. Ron Hubbard het meest bekendstaat om Dianetics en Scientology, is hij niet zo gemakkelijk in een bepaalde categorie onder te brengen. Men kan op zijn minst zeggen dat zijn leven te gevarieerd en zijn invloed te veelomvattend was. Er zijn bijvoorbeeld stamleden in Zuid-Afrika die niets af weten van Dianetics en Scientology, maar wel L. Ron Hubbard als onderwijsdeskundige kennen. Evenzo zijn er fabrieksarbeiders in het oosten van Europa, die hem alleen kennen van zijn bestuurlijke ontdekkingen; kinderen in het zuidoosten van Azië die hem alleen kennen als de schrijver van hun morele code; en lezers in vele talen die hem alleen via zijn romans kennen. L. Ron Hubbard is dus niet zo gemakkelijk in een hokje te plaatsen en de populaire misvatting van “grondlegger van een religie”, als was hij een afstandelijke en beschouwende figuur, is zeker niet op hem van toepassing. Hoe beter wij echter deze man en zijn prestaties leren kennen, hoe meer we ons ervan bewust worden, dat juist hij het soort mens was dat ons Scientology zou brengen – de enige grote religie die in de 20e eeuw werd opgericht.
Wat Scientology biedt, is eveneens datgene wat men zou verwachten van een man als L. Ron Hubbard. Ze geeft ons namelijk niet alleen een totaal nieuwe benadering van de meest fundamentele vragen – wie zijn wij? Waar komen we vandaan? Wat is onze bestemming? – maar ze geeft ook een even unieke technologie, om een grotere spirituele vrijheid te kunnen bereiken. Welke karaktereigenschappen zouden we dan verwachten in de grondlegger van een dergelijke religie? Hij zou werkelijk formidabel moeten zijn, gesteld op mensen, gemogen door mensen, dynamisch, charismatisch en enorm capabel op een tiental terreinen – precies zoals L. Ron Hubbard.
“Welke karaktereigenschappen zouden we dan verwachten in de grondlegger van een dergelijke religie? Hij zou werkelijk formidabel moeten zijn, gesteld op mensen, gemogen door mensen, dynamisch, charismatisch en enorm capabel op een tiental terreinen – precies zoals L. Ron Hubbard.”
Het is eigenlijk zo dat als dhr. Hubbard was gestopt na slechts een van zijn vele prestaties, hij nu nog altijd geroemd zou worden. Met bijvoorbeeld vijftig miljoen exemplaren van zijn romans in omloop, waaronder monumentale bestsellers als Fear, Final Blackout, De Slag om de Aarde en de tiendelige serie Mission Earth, is dhr. Hubbard ongetwijfeld een van de meest geprezen en meest gelezen schrijvers aller tijden. Aan zijn romans is een aantal zeer prestigieuze literaire prijzen toegekend en hij staat te boek als “een van de meest productieve en invloedrijke schrijvers van de 20e eeuw”.
Zijn vroegere prestaties zijn eveneens indrukwekkend. Als reizende stuntvlieger in de jaren 1930 stond hij bekend als “Flash Hubbard” en verbrak hij alle plaatselijke records voor langdurig zweefvliegen. Als leider van verre expedities werd aan hem het eerste volledige mineralogisch onderzoek van Porto Rico toevertrouwd onder auspiciën van de Amerikaanse overheid, en zijn aantekeningen over navigatie leven nog altijd voort in de maritieme gidsen voor Brits Columbia. Ook vormden zijn vroege experimenten met radiopeilingen de basis voor het LOng RAnge Navigation systeem (LORAN); zijn fotografische werk, waar hij zijn hele leven mee bezig is geweest, verscheen in de National Geographic en zijn tentoonstellingen werden door tienduizenden mensen bezocht.
Maar er zijn ook andere gebieden waarop dhr. Hubbard onderzoek heeft gedaan. Zo heeft hij een bestuurstechnologie ontwikkeld en vastgelegd, die door allerlei organisaties wordt gebruikt, waaronder multinationals, liefdadigheidsinstellingen, politieke partijen, scholen, jeugdverenigingen en allerlei kleine bedrijven. Ook worden de internationaal gewaardeerde onderwijsmethoden van dhr. Hubbard gebruikt door onderwijskundigen met alle mogelijke academische achtergronden, en zijn eveneens gewaardeerde afkickprogramma voor drugsverslaafden heeft bewezen ten minste tweemaal of zelfs driemaal effectiever te zijn dan andere soortgelijke programma’s. Hoe indrukwekkend deze gegevens ook mogen zijn, de beschrijving van de man kan niet volledig zijn zonder aandacht te schenken aan datgene wat zijn levenswerk zou worden: Dianetics en Scientology. (Zie het deel uit de L. Ron Hubbard Serie: Filosoof & Grondlegger: Herontdekken van de Menselijke Ziel.)
Het verhaal is ontzagwekkend en wonderbaarlijk en beschrijft in feite zijn hele bestaan. Maar in grote lijnen komt het hierop neer: hij vertelt over zijn eerste kennismaking met de spirituele wereld, aan de hand van een vriendschap uit zijn kindertijd met inheemse Zwartvoet-indianen in Helena, Montana. Een opvallende verschijning was de rasechte medicijnman van de stam, die daar bekendstond als Old Tom. Uiteindelijk vormde zich een bijzondere band die er toe leidde dat de zes jaar oude Ron de eervolle status van bloedbroeder verwierf en geleidelijk doordrongen raakte van de waarde van hun buitengewoon diepzinnige, spirituele erfgoed.
De volgende belangrijke gebeurtenis speelde zich af in 1923, toen de toen twaalfjarige L. Ron Hubbard samen met kapitein-luitenant-ter-zee Joseph C. Thompson de freudiaanse theorie begon te onderzoeken. Thompson was de enige Amerikaanse marineofficier die in Wenen onder Freud had gestudeerd. Hoewel de jonge of oudere Ron Hubbard nooit de psychoanalyse als zodanig zou accepteren, was ook deze kennismaking van grote betekenis. In de woorden van dhr. Hubbard had Freud op zijn minst het idee naar voren gebracht dat “er iets aan het verstand kon worden gedaan”.
“Het verhaal is ontzagwekkend en wonderbaarlijk en beschrijft in feite zijn hele bestaan.”
De derde cruciale fase van deze tocht lag in Azië, waar de tiener L. Ron Hubbard bijna twee jaar lang rondreisde en studeerde. Hij was een van de weinige Amerikanen uit die tijd die werd toegelaten tot de befaamde Tibetaanse lamakloosters in de westelijke heuvels van China en studeerde daar zelfs bij de laatste in de lijn van de koninklijke magiërs aan Kublai Khans hof. Maar hoe boeiend dergelijke avonturen ook leken te zijn, uiteindelijk erkende hij niets te hebben gevonden dat bruikbaar of voorspelbaar was met betrekking tot het menselijk verstand. Vandaar zijn bondige uitspraak over de onophoudelijke ellende in landen waar de wijsheid groots is, maar zorgvuldig verborgen wordt gehouden en slechts als bijgeloof wordt verspreid.
Bij zijn terugkeer in 1929 naar de Verenigde Staten, maakte dhr. Hubbard zijn middelbare school af en schreef zich in op de George Washington Universiteit. Daar studeerde hij technische wetenschappen, wiskunde en kernfysica – allemaal studies die hem bij zijn latere filosofische onderzoeken goed van pas zouden komen. In feite was L. Ron Hubbard de eerste die de westerse wetenschappelijke methodes zorgvuldig zou toepassen op zaken die spiritueel van aard waren. Buiten een fundamentele methodologie had de universiteit hem echter niets te bieden over wat hij wilde weten. Hij erkende later met enige felheid:
“Het was heel duidelijk dat ik te maken had met en leefde in een cultuur die minder wist over het verstand dan de primitiefste stam die ik ooit had ontmoet. En omdat ik ook wist dat de mensen uit het Oosten niet zo diep en voorspelbaar in de raadsels van het verstand konden doordringen als men mij had doen geloven, was het me duidelijk dat ik heel wat onderzoek zou moeten doen.”
Dat onderzoek nam de volgende twintig jaar in beslag. Gedurende die tijd zou hij kennis maken met eenentwintig volkeren en culturen, waaronder nederzettingen van autochtone Amerikanen in het noordwesten van de Verenigde Staten langs de kust van de Stille Oceaan, de Tagalogs op de Filipijnen en de oorspronkelijke bewoners van de toen afgelegen Caribische eilanden. Heel eenvoudig gezegd concentreerde hij zich op twee fundamentele kwesties. Voortbordurend op experimenten uitgevoerd aan de George Washington Universiteit, zocht hij in de eerste plaats naar een levenskracht als bron van het menselijk bewustzijn, waarvan het bestaan reeds lang werd verondersteld. Vervolgens, en dit was onlosmakelijk verbonden met het voorafgaande, wilde hij de gemeenschappelijke noemer voor het leven vinden – een universele maatstaf zou je kunnen zeggen, waarmee je kunt vaststellen wat voor de mens altijd waar en bruikbaar is.
In 1938 kwam hij met een nu legendarisch manuscript “Excalibur” genaamd, een eerste filosofisch hoogtepunt. In wezen werd erin gesteld dat het leven geen willekeurige reeks van chemische reacties is, maar dat één nader te omschrijven drijfveer de basis vormt van al het leven en zijn uitingsvormen. Die drijfveer, verklaarde hij, was Voortbestaan! en dat was de enige drang in de mens die alomtegenwoordig is. Dat de mens probeerde voort te bestaan was geen nieuw idee. Dat dit de enige gemeenschappelijke noemer van het bestaan was, was echter iets heel nieuws en gaf richting aan al het onderzoek dat zou volgen.
“Dat de mens probeerde voort te bestaan was geen nieuw idee. Dat dit de enige gemeenschappelijke noemer van het bestaan was, was echter iets heel nieuws en gaf richting aan al het onderzoek dat zou volgen.”
De Tweede Wereldoorlog onderbrak dit onderzoek, maar was tegelijkertijd ook een stimulans. Een onderbreking omdat hij diende als gezagvoerder van duikbootjagers in de Atlantische en Stille Oceaan; een stimulans omdat de volslagen verschrikking van een wereldwijd conflict de behoefte onderstreepte aan een bruikbare filosofie voor het verbeteren van de situatie van de mens. Daarom nog een bondige uitspraak van L. Ron Hubbard op dit middenpunt van zijn reis:
“De mens heeft een gekte en die wordt oorlog genoemd.”
Het onderzoek in die tijd bereikte een hoogtepunt in 1945 in het Oak Knoll Marinehospitaal in Oakland, Californië. Gedeeltelijk blind vanwege beschadigde oogzenuwen en half verlamd vanwege verwondingen aan heup en ruggengraat, werd de toenmalige luitenant L. Ron Hubbard een van de ruim vijfduizend oorlogsslachtoffers die in Oak Knoll werden behandeld voor oorlogsverwondingen. Onder hen bevonden zich ook enkele honderden voormalige gevangenen van interneringskampen, waarvan een groot percentage geen voeding kon opnemen en dus in feite verhongerde. Dhr. Hubbard was geïntrigeerd door dit soort gevallen en nam het op zich om hen met een vroege vorm van Dianetics te helpen. In totaal kregen vijftien patiënten Dianetics counseling om een mentale blokkade tot herstel op te heffen. Wat toen volgde, en feitelijk de levens van die patiënten redde, was een ontdekking met enorm grote gevolgen. Geheel in tegenspraak met de heersende wetenschappelijke opvattingen bleek iemands geestesgesteldheid in feite bepalend te zijn voor zijn lichamelijke staat. Dit wil zeggen dat onze gezichtspunten, instelling en algemene emotionele toestand uiteindelijk ons lichamelijk welzijn bepalen, en niet omgekeerd. Of zoals L. Ron Hubbard het zelf zo kort en bondig formuleerde: “Functie reguleerde de structuur.”
Daarna testte Ron Hubbard rond 1948 de bruikbaarheid ervan op een brede selectie proefpersonen, die een doorsnee vormde van de Amerikaanse samenleving. Onder deze proefpersonen bevonden zich acteurs uit Hollywood, managers uit het bedrijfsleven, verkeersslachtoffers van de eerste hulp en geestelijk gestoorde misdadigers uit een psychiatrische inrichting in Georgia. In totaal behandelde hij meer dan driehonderd personen met Dianetics, voordat hij zestien jaar aan onderzoek in een manuscript verzamelde. Dat werk heet Dianetics: De Oorspronkelijke These. Hoewel het aanvankelijk niet voor publicatie werd aangeboden, werd het toch op grote schaal verspreid, omdat er gekopieerde manuscripten binnen de wetenschappelijke/medische kringen in omloop waren. Bovendien volgde een dusdanig overweldigende respons vanuit de bevolking, dat dhr. Hubbard al gauw overstelpt werd met verzoeken om nadere informatie. Ten slotte schreef hij als antwoord hierop de absolute bestseller over het menselijk verstand: Dianetics: De Leidraad voor het Menselijk Verstand.
Dit boek vormde zonder twijfel een culturele mijlpaal. De toen landelijk bekende columnist Walter Winchell deed een rake voorspelling toen hij verklaarde:
“Er komt iets nieuws aan in april en het heet Dianetics. Een nieuwe wetenschap op het gebied van het menselijk verstand, die even betrouwbaar is als de natuurwetenschappen. Alles wijst erop dat deze wetenschap net zo revolutionair zal zijn voor de mensheid, als de ontdekking en het gebruik van het vuur door de eerste holbewoner.”
Ofschoon de woorden van Winchell gedurfd waren, sloeg hij de spijker op de kop, want Dianetics leverde de eerste ondubbelzinnige uitleg van het menselijk denken en gedrag. Dianetics bood eveneens de eerste methoden voor het oplossen van de problemen van het menselijk verstand, waaronder onverklaarbare angsten, ontsteltenis, onzekerheden en allerlei psychosomatische ziekten.
De kern van dergelijke problemen was wat dhr. Hubbard het reactieve verstand noemde, gedefinieerd als “dat deel van het menselijk verstand, dat volledig volgens het stimulus-respons-mechanisme werkt, waarover hij geen bewuste controle heeft en dat invloed heeft op en controle heeft over zijn bewustzijn, doelen, gedachten, lichaam en handelingen”. In het reactieve verstand zijn engrammen opgeslagen, gedefinieerd als mentale opnamen van pijn en bewusteloosheid. Er bestond wel een vage notie dat het verstand nog steeds waarnemingen registreerde gedurende ogenblikken van gedeeltelijke of volledige bewusteloosheid. Maar wat voor lichamelijke invloed het engram had, hoe dit het denken en het gedrag beïnvloedde – dat was totaal nieuw. En ook was niemand ervan doordrongen wat er allemaal in de engrammen lag opgeslagen in het reactieve verstand, en wat dat betekende voor het lijden van de mens. Kortom, dit was een verstand zoals dhr. Hubbard het zo krachtig onder woorden bracht, “dat de mens zijn hoop laat onderdrukken, dat hem apathisch maakt, dat hem besluiteloos maakt zodra hij moet handelen en dat hem doodt voordat hij begonnen is met leven.”
Als je ooit een onweerlegbaar bewijs van de doeltreffendheid van Dianetics wilt hebben, dan hoef je alleen maar de resultaten ervan in ogenschouw te nemen. De voorbeelden zijn talloos, gedocumenteerd en uiterst verbazingwekkend: een door artritis verlamde lasser kon zich na enkele tientallen uren weer volledig bewegen, een blind verklaarde docent wiens gezichtsvermogen in minder dan een week werd hersteld, en een hysterisch verlamde huisvrouw die na een sessie van drie uur weer normaal kon functioneren. En dan was er het uiteindelijke doel van Dianetics auditing, waarbij het hele reactieve verstand wordt uitgewist, waardoor men de staat van Clear bereikt, met eigenschappen die verder reiken dan alles wat eerder werd voorspeld.
Toen de bekendheid van Dianetics groter werd, ontstond er uiteraard een aanzienlijke publieke weerklank: er werden meteen meer dan 50.000 exemplaren van Dianetics verkocht, terwijl de boekwinkels moeite hadden het boek op voorraad te houden. Naarmate het bewijs van de bruikbaarheid groeide – omdat Dianetics technieken aanreikte die iedere redelijk intelligente lezer kon toepassen – werd de weerklank nog indrukwekkender. In de zomer van 1950 stond in grote krantenkoppen te lezen: “Dianetics verovert de VS stormenderhand” en “Snelst groeiende beweging in de VS”. Tegen het einde van het jaar waren spontaan ongeveer 750 Dianetics groepen als paddenstoelen uit de grond geschoten en konden zes steden bogen op researchstichtingen om dhr. Hubbard te helpen met de verdere ontwikkeling van het onderwerp.
Die verdere ontwikkeling verliep snel, was methodisch en minstens zo onthullend als de voorafgaande ontdekkingen. De meest cruciale vragen over het menselijk bestaan vormden de kern van het onderzoek dat dhr. Hubbard aan het eind van 1950 en het begin van 1951 deed. In een oude, maar treffende uitspraak hierover schreef hij:
“En al hadden velen voor hem over die weg gedwaald, zij hadden geen wegwijzers en routekaart achtergelaten en onthulden maar een fractie van wat zij hadden gezien.”
“Hoe dieper men groef, des te sterker men tot de overtuiging kwam dat er hier in dit schepsel Homo sapiens wel al te veel onbekende factoren schuilden.”
Het daaruit voortvloeiende onderzoek, waaraan hij ongeveer twintig jaar eerder was begonnen, beschreef hij als een weg van “weten hoe te weten”. Een andere beschrijving van die weg gaf hij door de beeldspraak te gebruiken van zich wagen op veel snelwegen, op veel zijwegen en in veel achterafstraatjes vol onzekerheid en in veel gebieden van het leven. En al hadden velen vóór hem over die weg gedwaald, zij hadden geen wegwijzers achtergelaten, geen routekaart, en onthulden maar een fractie van wat zij hadden gezien. Niettemin werd aan het begin van de lente van 1952, in een lezing van cruciale betekenis in Wichita, Kansas, het resultaat van zijn onderzoek aangekondigd: Scientology.
Als toegepaste religieuze filosofie staat Scientology voor menselijke vermogens die totaal ongekend zijn, ook al zijn sporen daarvan in oude geschriften te vinden. Enkele essentiële principes van de Scientology filosofie zijn: de mens is een onsterfelijk geestelijk wezen; zijn ervaringen reiken veel verder dan een enkel mensenleven; en zijn capaciteiten zijn onbeperkt, hoewel men zich daar op dit moment niet van bewust is. In die zin vertegenwoordigt Scientology de ultieme definitie van een religie: niet slechts een systeem van geloofswaarden, maar een methode om een spirituele transformatie te bewerkstelligen.
Scientology weet die transformatie te bewerkstelligen door de studie van L. Ron Hubbard geschriften en de toepassing van de daarin beschreven principes. De voornaamste bezigheid in Scientology wordt auditing genoemd. Die wordt gegeven door een auditor, afgeleid van het Latijnse woord audire, “luisteren”. De auditor evalueert niet en zegt op geen enkele manier wat iemand moet denken. Kortom, een persoon ondergaat auditing niet – hij kan de voordelen ervan alleen behalen door middel van actieve deelname. Sterker nog, auditeren berust op de stelregel dat een mens zijn problemen in het leven alleen kan oplossen, wanneer hij of zij de kans krijgt zijn eigen antwoorden op die problemen te vinden. Het is precies om deze reden dat de auditor processen gebruikt die bestaan uit nauwkeurige reeksen vragen om iemand te helpen bij het zoeken naar ongewenste bronnen van lijden, die anders onbekend zouden zijn gebleven.
De subjectieve betekenis van dit alles kan uiteraard niet zo makkelijk in woorden worden uitgedrukt, want auditeren betekent per definitie het opklimmen naar staten die niet eerder in de literatuur beschreven zijn. Maar in heel eenvoudige woorden kunnen we zeggen dat Scientology niet vraagt om te streven naar ethischer gedrag, groter bewustzijn, geluk en geestelijke gezondheid. Scientology levert gewoon een weg naar een staat waar dat alles simpelweg aanwezig is – een staat waar men ethischer, bekwamer, onafhankelijker en gelukkiger wordt, omdat datgene wat ons anders maakt, verdwenen is. Met een alomvattende blik en met de basisdoelen van auditing voor ogen, verwelkomt dhr. Hubbard de nieuwkomers in Scientology met de volgende woorden:
“Wij bieden je het kostbare geschenk aan van vrijheid en onsterfelijkheid – echt en oprecht.”
“Wij bieden je het kostbare geschenk aan van vrijheid en onsterfelijkheid – echt en oprecht.”
De volledige weg die je aflegt tijdens je spirituele vooruitgang in Scientology, wordt weergegeven door de Scientology Brug. Die geeft de nauwkeurig bepaalde stappen weer die je met auditing en training moet zetten om je alle mogelijkheden die Scientology te bieden heeft, eigen te maken. Omdat de Brug stapsgewijs is ingedeeld, is de vooruitgang ordelijk en voorspelbaar. Hoewel het hier om een oud basisconcept gaat – een pad over een kloof van onwetendheid naar een hoger niveau – is dat wat de Brug biedt helemaal nieuw: niet zomaar een willekeurige reeks stappen, maar het meest efficiënte middel voor het herstel van wat dhr. Hubbard beschreef als ons “onsterfelijke, onvergankelijke zelf, voor altijd”.
Scientology staat voor de weg naar het verwezenlijken van de hoogste spirituele verlangens van de mens, maar het is ook van grote betekenis voor zijn directe bestaan – zijn familie, zijn carrière en zijn gemeenschap. Dat feit is van doorslaggevende betekenis voor het begrijpen van de religie en is in feite het kernpunt van Scientology: het is geen doctrine, maar het bestuderen van en omgaan met de menselijke geest in relatie tot zichzelf, tot ander leven en tot het universum waarin wij leven. In dat opzicht omvat L. Ron Hubbard’s werk alles.
“Tenzij de huidige strompelende beschaving een grote ommezwaai maakt,” zei hij halverwege de jaren 1960, “zal de mens hier niet lang meer zijn.” Als tekenen van deze teloorgang noemde hij politieke onrust, moreel verval, geweld, racisme, analfabetisme en drugs. L. Ron Hubbard besteedde daarom het grootste gedeelte van zijn laatste jaren aan het vinden van de oplossing voor deze problemen. Tegen het begin van de jaren 1970 zou zijn leven inderdaad direct in kaart kunnen worden gebracht, als zijn zoektocht naar oplossingen voor de culturele crisissen van deze moderne tijd.
“Tenzij de huidige strompelende beschaving een grote ommezwaai maakt, zal de mens hier niet lang meer zijn.”
Dat hij uiterst succesvol was, blijkt uit de werkelijk fenomenale groei van Scientology. Momenteel zijn er meer dan tienduizend groepen en organisaties in meer dan 150 landen, die de verschillende technologieën van Dianetics en Scientology gebruiken. Het wezenlijke punt van deze introductie is dat zijn ontdekkingen over het menselijk verstand en de geest, de basis vormen van alle andere zaken die hij tot stand heeft gebracht. Dus alles wat je op de volgende bladzijden aantreft – over beter onderwijs, steden zonder criminaliteit, drugsvrije scholen en universiteiten, stabiele en ethische organisaties en een wederopbloei van de cultuur door middel van de kunsten – dit alles en meer is voortgekomen uit de ontdekkingen die in Dianetics en Scientology zijn gedaan. Wanneer men echter in acht neemt wat hij allemaal tot stand heeft gebracht als schrijver, onderwijsdeskundige, filantroop, bestuurskundige en kunstenaar, kan geen enkele beschrijving helemaal volledig zijn. Hoe kan men immers in enkele tientallen bladzijden de invloed overbrengen die iemand heeft gehad, waarbij hij zo velen zo diep heeft weten te raken? Toch is dit beknopte profiel van de man en wat hij heeft bereikt, samengesteld in de geest zoals hij die zelf heeft omschreven:
“Als de dingen een beetje beter bekend en begrepen zouden worden, zouden we allemaal een gelukkiger leven leiden.”
